BUDİZM

Tarihçe [değiştir]Siddhartha Gautama'nın Budistler tarafından Nepal'deki Lumbini'de doğduğuna inanılır. Yakın zamanda Hindistan-Nepal sınırındaki Kapilavastu'da doğduğuna dair iddaalar vardır. Yaşamının geleneksel hikayesi şöyledir: Az da olsa bilinen bu bilgiler onun yaşamına ışık tutabilir. Siddhartha bir prens olarak doğdu. Kral olan babası Suddhodana'yı bilge olduğu varsayılan bir kişi o doğduktan kısa bir süre sonra ziyaret etti. Onun hakkında "Bu çocuk ya muhteşem bir kral(chakravartin) olacak veya kutsal adam (Sadhu)" dedi. Babası Siddhartha'yı kral yapmak için yaşamı boyunca onu kötü gerçeklerden korumaya kararlıydı. Babalasının çabalarına rağmen 29 yaşındayken ilk kez, yaşlı bir kişinin ızdırap çektiğini görünce, halkının zor durumda olduğu kanısına vardı. Bu olaydan sonra sarayın dışındaki kısa yolculuklarda da bir derviş (sofu,zahit), hasta bir adam, çürümüş bir ceset, gibi çeşitli olaylarla karşılaştı. Bunlar genellikle Dört Asil Hakikat olarak bilinir.

Gautama, bu olaylarlardan dolayı canı çok sıkıldı. Yaşlılığa, hastalığa, ve bir zahidin yaşamı boyunca ölüme çare bulmak için araştırma yaptı. Gautama dilenci olmak için bu görkemli hayatı arkasında bırakarak sarayından kaçtı. Bir süre sonra, Buddha bunları keşfetmek için riyazet (nefsinin isteklerine karşı gelerek sade hayat yaşama) yaparak ruhsal araştırmaya girdi. Bu durumda ... açlığa dayanma, hassas fısıltılar duyma, vücudda ağrı hissetmeme gibi... olağanüstü ruhanı güçler görüldüğünü hissetti. Bununla beraber bu ruhsal uygulama gerçek anlamda ruhi faydalar getirmedi ve gerçekte insanin kendi kendine nefret uyandıran zararlar verdiği tesbit edildi.

Yarıda kalan bu durumdan sonra dervişlik ve konsantre yerine meditasyon ve Anapanasati (nefes alış verişi kontrol edebilme), Gautama keşfetmiş olduğu bu yöntem ( Budistler Orta Yol olarak adlandırır) kendine aşırı düşkünlük ve kendini aşağı görmenin ortasında bir yol olarak düzenlendi. Köylü bir kızdan gelen biraz süt ve pirinç muhallebisi aldıktan sonra incir ağacının altına oturdu. Şimdi Bodh Gaya'da Bodhi (Aydınlanma, İlim) ağacı olarak bilinir. Gerçek anlaşılana kadar onun ne söylediği anlaşılamadı. Beş yoldaşı arayışı bıraktığına ve disiplinini kaybettiğine inanarak ondan ayrıldı. 49 günlük meditasyondan sonra, 35 yaşındayken ilmini tamamladı. Batıda "Aydınlatıcı" veya "Alim" olarak ta bilinir. Bodhi'nin bu başarısından sonra Buda veya Gautama Buddha olarak bilindi ve harcandı ve geri kalan yaşamında kavramlarını öğretti (Doktrin). Bilim adamlarının kayıtlarında M.Ö. 5. yüzyıl yaşadığı belirtiliyor. Çeşitli kaynaklarda, onun M.Ö. 563-483 yılları arasında yaşadığı belirtilmektedir, fakat gerçek doğum tarihi tartışmaya açıktır. 80 yaşlarında Kushinagara (Pali Kusinara)(Hindistan)'da öldü

Mezhepler [değiştir]Buddhizmin üç türü vardır: Hinayana, Mahayana ve Vajrayana. Bunlardan birincisi, yani eski Buddhizm (Theravada/eskilerin yolu) bireyleri bu dünyanın sıkıntı ve ıstı­raplarından kurtarmayı amaçlar. Yani, o önce bireyin yazgısını ve kurtuluşunu dikkate alır. Buna göre, acı çekmekten kurtulmanın tek yolu, yaşamdan el etek çekerek, Nirvana'ya ulaşmakla elde edilebilecek olan ahlak yetkinliğidir. Buna karşın, Mahayana adı verilen yeni Buddhizm, bireyden çok tüm insanlığı, yani bütünü dikkate alır. Bu anlayışa göre, büyük borç gerçekte tüm insanlığa hizmet ettikten sonra ödenmiş olacaktır ve bireyin yalnızca kendisini kurtarmasının hiçbir önemi yoktur. Üçüncü mezhep olan Vajrayana Mahayana'dan türemiş tantrik bir okuldur. Felsefi açıdan Mahayana'dan çok farklı değildir ancak uygulamada yepyeni yöntemler ekler.

Mahayana mezhebinin içinde de bazı okullar vardır. Bu okullar bazıları binlerce sayfa olan Sutralar'dan bazılarında uzmanlaşmıştır ve uygulama olarak farklı yöntemlerin üzerinde durur. Mahayana okullarından bazıları Zen/Chan buddhizmi,Pure Land buddhism, Niçiren Buddhizmi'dir.

Tibet Buddhizmi ve Japonya'daki Shingon Buddhizmi Vajrayana mezhebindendir. Özellikle Tibet'te ve moğolistan'da yer yer olarak da Japonya'da, Çin'de ve Nepal'de yaygındır.

Bütün mezheplerin kabul ettiği ortak kavramlar aynıdır. Bütün Buddhist mezhepleri ve okulları "yeniden doğum"u (rebirth) ve karma inancını kabul eder.

Bundan başka bütün Buddhist mezhepleri ve okulları 4 kutlu gerçekliği, 8 aşamalı yolu, 12 halkalı nedensellik yasasını ve temel Buddhist öğretileri kabul eder.




Mezhepler [değiştir]Buddhizmin üç türü vardır: Hinayana, Mahayana ve Vajrayana. Bunlardan birincisi, yani eski Buddhizm (Theravada/eskilerin yolu) bireyleri bu dünyanın sıkıntı ve ıstı­raplarından kurtarmayı amaçlar. Yani, o önce bireyin yazgısını ve kurtuluşunu dikkate alır. Buna göre, acı çekmekten kurtulmanın tek yolu, yaşamdan el etek çekerek, Nirvana'ya ulaşmakla elde edilebilecek olan ahlak yetkinliğidir. Buna karşın, Mahayana adı verilen yeni Buddhizm, bireyden çok tüm insanlığı, yani bütünü dikkate alır. Bu anlayışa göre, büyük borç gerçekte tüm insanlığa hizmet ettikten sonra ödenmiş olacaktır ve bireyin yalnızca kendisini kurtarmasının hiçbir önemi yoktur. Üçüncü mezhep olan Vajrayana Mahayana'dan türemiş tantrik bir okuldur. Felsefi açıdan Mahayana'dan çok farklı değildir ancak uygulamada yepyeni yöntemler ekler.

Mahayana mezhebinin içinde de bazı okullar vardır. Bu okullar bazıları binlerce sayfa olan Sutralar'dan bazılarında uzmanlaşmıştır ve uygulama olarak farklı yöntemlerin üzerinde durur. Mahayana okullarından bazıları Zen/Chan buddhizmi,Pure Land buddhism, Niçiren Buddhizmi'dir.

Tibet Buddhizmi ve Japonya'daki Shingon Buddhizmi Vajrayana mezhebindendir. Özellikle Tibet'te ve moğolistan'da yer yer olarak da Japonya'da, Çin'de ve Nepal'de yaygındır.

Bütün mezheplerin kabul ettiği ortak kavramlar aynıdır. Bütün Buddhist mezhepleri ve okulları "yeniden doğum"u (rebirth) ve karma inancını kabul eder.

Bundan başka bütün Buddhist mezhepleri ve okulları 4 kutlu gerçekliği, 8 aşamalı yolu, 12 halkalı nedensellik yasasını ve temel Buddhist öğretileri kabul eder.

Theravada [değiştir]Mahayana Buddhistleri tarafından "Hinayana" (Küçük araba) olarak da nitelendirilen, Buddhizm'in en eski ekolünün günümüzdeki tek temsilcisidir; disipline ve monastik hayata büyük önem verilir, rahipler için katı kuralları vardır. Theravada yalnızca Pali Kanon'u kabul eder, Mahayana mezhebinden farklı olarak mistisizm ve mistik spekülasyonlara yer verilmez, felsefidir; ruhun ve Tanrı'nın olmadığı olgusu üzerine en çok duran Buddhizm mezhebidir.

Mahayana mezhebinden farklı olarak yalnızca Gautama Buddha'nın öğretilerinin "üstün" olduğu kabul edilir, daha sonra aydınlanan ve "Buddha" olarak isimlendirilen kişiler Gautama seviyesinde değillerdir, Mahayana'nın aksine diğer Buddha'ların da değil yalnızca Gautama'nın öğretileri kutsal metin olarak kabul edilir.Nirvana'ya ulaşmak için pek çok kere ölüp yeniden doğarak "gelişmek" gereklidir.


Mahayana [değiştir]Mahayana mezhebi içinde farklı ekolleri barındırır, en önemlileri, Pure Land Buddhizmi, Zen Buddhizmi ve Nichiren Buddhizmi'dir.

Theravada'dan farklı olarak, monastik hayata fazla önem verilmez, herkes tek başına aydınlanabilmektedir, farklı ekollerin "hızlandırılmış aydınlanma" teknikleri vardır bu yollarla kişinin tek bir yaşamda dahi Nirvana'ya ulaşabileceği kabul edilir.Pali Kanon, Mahayanacılar için sadece "başlangıç" seviyesinde olan kutsal metinlerdir, Theravada'dan farklı olarak pek çok Mahayana Sutrası kabul edilir ve ekollere göre, bunların öğreti olarak Pali Kanon'dan daha ileri seviyede ve üstün olduğu söylenir.

Mahayana Buddhizmi'ne göre Buddha doğası herkesin içinde bulunur, aydınlanmaya ulaşabilmiş çeşitli üstün varlıkların insanlara yardım edebileceği inancı, göksel mekanlar ve zengin bir kozmografyaya sahiptir.

Zen Buddhizmi Japon ve Çin olmak üzere 2'ye ayrılır, Zen'in Çin versiyonuna "Chan" adı verilir, Japon Zen'inden farklı olarak biraz daha felsefidir ve Shurangama Sutra'ya ayrıca önem verilir, Japon Zen'inde Rinzai, Soto ve Obaku okulları vardır. Rinzai okulu koanlara fazlaca önem vermesiyle tanınır.

Zen Buddhizmi kavramlardan ve kelimelerden ziyade anlamın, mananın üzerinde durmaktadır, inanca değil meditasyona ve deneyimlemeye verdiği önemle diğer Buddhist okullarından ayrılır, yeniden doğum olgusu üzerinde fazla durulmaz, anı yaşamanın önemli olduğuna dikkat çekilir, Zen Buddhizm'inde en çok Lankavatara, Diamond ve Platform (Platform Sutra of the Sixth Patriarch) Sutralarına önem verilir.

Pure Land Buddhizmi veya Amidism'de ise meditasyon ve deneyimleme değil, iman ön plandadır. Amida Buddha'nın adı sürekli tekrarlanır, böylece öldükten sonra "Pure Land" denilen Samsara'nın dışında olduğu kabul edilen bir boyutta yeniden doğulacağına ve oradan da Nirvana'ya daha kolay ulaşılacağına inanılır.

Pure Land Buddhizmi kendi içinde kollara ayrılır bunlardan en katısı Jodo Shinshu adı verilen Japon Pure Land okuludur. Bu okula göre kişinin kendini kurtarması imkansızdır, Gautama Buddha'nın öğrettikleri ile dahi kurtuluş artık mümkün değildir (Mappo), günümüzde insanoğlu kendini asla kurtaramayacak bir haldedir. Dolayısıyla meditasyonun veya deneyimlemenin yararı yoktur, kişinin tek yapması gereken Amida Buddha'nın adını Namu Amida Butsu şeklinde sürekli tekrarlaması,(Nembutsu) onun gücüne inanması ve böylece öldükten sonra Pure Land'te doğabilmesidir.

Pure Land Buddhistlerin en önemli saydıkları Sutralar: Amitabha Sutra, Infinite Life Sutra ve Visualization Sutra'dır.

Niçhiren Buddhizmi tüm Buddhizm mezhepleri içinde en sert olanıdır, diğer bütün Mahayana okullarını "ortodoksluktan, doğru öğretilerden sapma" olarak görür, diğer okullardan farklı olarak en çok Lotus Sutra'ya önem verir.


Vajrayana [değiştir]Ezoterik ve tantrik bir okuldur, mistik spekülasyonlara ve genel olarak mistisizme önem verilir, yoga uygulanır, göksel varlıklarla iletişime geçerek daha hızlı bir aydınlanmanın mümkün olduğu söylenir. Vajrayana mezhebinin 2 önemli kolu vardır: Tibet Buddhizmi ve Shingon Buddhizmi. Shingon Buddhizmi, Tibet Buddhizmi'nden farklı olarak öğretileri 2'ye ayırır: Gautama Buddha'nın öğretileri, Dharmakaya'nın öğretileri. (Mahavairocana). Gautama Buddha yalnızca "dışsal" (egzoterik) öğretileri öğretmiştir, Dharmakaya Buddha ise "içsel" (ezoterik) hakikatleri açıklamıştır. Bu okulda ayrıca diğer Buddhist okullarına yabancı olan Mahavairocana Sutra ve Vajrasekhara Sutra kabul edilir, öğretileri Tibet Buddhizmi'nden biraz farklıdır. Tibet Buddhizm'nin içinde Dzogchen ve Mahamudra gibi çeşitli felsefe ekolleri bulunmaktadır.Tantrik metinlere önem verilir. Tibet Buddhizmi'ni diğer okullardan ayıran birkaç unsur vardır:

Ruh olgusu geleneksel manada kabul edilmese de diğer Buddhist okullarından farklı olarak yorumlanır, "ruh farkındalığı"nın değişmediği öne sürülür.
Lamaların öldükten sonra yeni bir bedende, tanınabilecek şekilde yeniden doğduğuna inanılır.
Buddha'nın başka bir bedene bürünerek tekrar dünyaya gelebileceği inancı.
Termas denilen, kaybolmuş ruhsal hakikatleri ve kutsal metinleri ortaya çıkaran ustalar geleneği vardır, Tibet Ölüler Kitabı bir terma'dır.

Kutsal Metinleri [değiştir]Buddhizm'in Kutsal Kitapları Pali dilinde yazılan Tipitaka(Sanskritçe Tripitaka diye de bilinir) ve sadece Mahayana okullarının kabul ettiği Mahayana Sutralarından oluşur. Bu kitaplar Buddha'nın ve Buddha'dan başka aydınlanmaya, Nirvana'ya ulaştığına inanılan kişilerin felsefeleri ve öğretileridir. Bu öğretiler, her şeyi terkeden,kendini Buddha'nın ve aydınlanmışların öğretilerine adayan öğrenciler(Sangha) tarafından ezberlenmiş sonrasında kitap haline getirilmiştir.

Buddha aydınlandıktan sonra 45 yıl boyunca kast ayrımı yapmadan her türden insana zengin,fakir,yaşlı,bilge,düşük seviye demeden öğretilerini anlatmıştır. Buddhizm felsefi bir dindir. Tipitaka ve mahayana Sutralarında daha basit anlatımlı hikayelerden en derin felsefe ve kavramları açıklayan anlatımlara kadar pek çok değişik öğreti vardır.

Pali Kanon da denilen Tipitaka, Buddhizmin bütün mezhepleri ve okullarınca kabul edilir. 3 bölümden oluşur: Vinaya Pitaka, en önemli bölüm olan Sutta Pitaka ve Abhidhamma pitaka. Üçüncü bölüm olan Abhidhamma pitaka, Sutta Pitaka'dan içerik olarak çok da farklı değildir. Ancak uzun kategoriler, eş anlamlı sözcükler ve bunun gibi pek çok sıralama/kategorileme yapılmıştır

Bundan başka bir de Buddhizmin en büyük mezhebi durumunda olan Mahayana okulunun ve ayrıca Vajrayana'nın kabul ettiği Sutra'lar vardır.

Bunlardan en önemlileri: Heart Sutra,Diamond Sutra,Avatamsaka Sutra,Lankavatara Sutra, Shurangama Sutra, Lotus Sutra, Amitabha Sutra, Vimalakirti Nirdesa Sutra'dır.

US State Department's International Religious Freedom Report 2004 ,CIA Factbook ,adherents.com ,census.gov gibi kaynaklardan alınan verilere göre dünyada toplam olarak 700 milyondan fazla Buddhist vardır ve bu sayı artmaya devam etmektedir

Tanrısız bir dinin, Budizm'in kurucusu (M.Ö. 560'a doğru).

Kral Suddhodana ile kraliçe Maya'nın oğlu, sonradan Buda (yani «Tanrı'dan esin almışÂ») adını alacak olan bu bilge, M.Ö. VI. yy.'da Hindistan'ın kuzeyinde doğdu. Mutlu bir gençlik dönemi geçirdi ama bir gün, insanların çektiği acıları seyretmek, onun yaşamını altüst edecekti. 29 yaşında, bir incir ağacının altına oturmuş düşünürken, «ilham» geliverdi: her türlü ıstırabın kaynağı, başkalarının olan şeylere göz dikmekti. Ve sağduyunun yolu, en yüce mutluluk hali olan nirvana'ya ulaşmaktı. Bunun için her türlü isteğin kesinlikle yok edilmesi gerekiyordu.

Ganj kıyılarının kutsal kenti Benares ve dolaylarında, Buda, tam dört yıl vaazlar verdi. Vaazlarında dile getirdiği ilkeler ölümünden sonra Asya'ya yayılmağa başladı.

Günümüzde Hinduluk, Budizm'in (Budacılık) yerini almıştır; ancak, 1949'da komünizmin yerleşmesine kadar Çin'de derin etki gösterdikten sonra, gene de, Güneydoğu Asya'nın, Moğolistan'ın, Kore ve Japonya'nın esas dinlerinden biridir. 500 milyon mensubu vardır, bunlara örnek kişiler, bonzlar yön verir ve bu bonzlar, din eğitimi yaptıkları gibi, bazı ülkelerde (bu arada Vietnam'da), siyasal yaşamı da derinden etkiler.

Acaba, Budacılık gerçekten bir din midir? Batılıların genellikle olumlu cevap verdikleri bu soru, her zaman rahatça sorulabilir. Bununla birlikte, bonz topluluğu gerçek bir din adamları sınıfı oluşturmaz ve budistler, Hıristiyanlığa veya Müslümanlığa benzetilebilecek bir inanç sahibi olmağa yanaşmazlar. Onlara göre Budacılık, bir tanrı olmayan ve insan sağduyusunun örneği olan Buda'nın koyduğu temel kurallara uyarak, bir tür yaşam tarzına yönelmekten başka bir şey değildir.

Çağımızda, Buda ve Budacılık üstüne yapılan incelemelerde büyük bir gelişme oldu. Buda dinine ait kuralların yorumunu ve tarihini konu alan bu yeni bilim dalına Budabilim denir.



Bir Tibet manastırında bulunmuş olan yukarıdaki resimde Buda, kutsal haberciye kulak verdiği sırada gösterilmiştir.